Met spanning werd gewacht op de uitspraak van de Hoge Raad over de vraag of de maaltijdbezorgers van Deliveroo in Nederland werkzaam waren op basis van een arbeidsovereenkomst. Op 24 maart 2023 deed de Hoge Raad uitspraak en werd voornoemde vraag bevestigend beantwoord: de maaltijdbezorgers van Deliveroo zijn werknemers, en geen zelfstandigen. Wat betekent dit voor de arbeidsrechtpraktijk? En staan ons nog andere ontwikkelingen te wachten?
Vereisten arbeidsovereenkomst
Op grond van de wet gelden de volgende vereisten voor het aannemen van een arbeidsovereenkomst:
- Arbeid: de werknemer verricht gedurende een zekere tijd arbeid;
- Gezag: de werknemer doet dit onder gezag van de werkgever; en
- Loon: als vergoeding voor het verrichten van arbeid betaalt de werkgever loon aan de werknemer.
Uit eerdere rechtspraak volgt, dat voor de kwalificatievraag of sprake is van een arbeidsovereenkomst dan wel een overeenkomst van opdracht niet alleen van belang is welke rechten en verplichtingen partijen zijn overeengekomen, maar ook hoe partijen hier in de praktijk uitvoering aan geven.
Hoge Raad: alle omstandigheden van het geval wegen mee
In de Deliveroo-zaak, oordeelt de Hoge Raad dat of een overeenkomst kwalificeert als arbeidsovereenkomst of overeenkomst van opdracht, afhangt van alle omstandigheden van het geval in onderling verband bezien. De Hoge Raad noemt voorbeelden van omstandigheden die hierbij meewegen, waaronder de aard en duur van de werkzaamheden, de inbedding van het werk in de organisatie en in hoeverre degene die de werkzaamheden verricht zich als ondernemer gedraagt. Daarnaast verduidelijkt de Hoge Raad dat het gewicht dat toekomt aan een contractuele bepaling mede afhangt van de mate waarin aan die bepaling in de praktijk betekenis wordt toegekend.
Dat de maaltijdbezorgers een zekere vrijheid genoten ten aanzien van het verrichten van de arbeid (zie ter illustratie de twee omstandigheden waarnaar hieronder wordt verwezen) – wat zou kunnen wijzen op ondernemerschap in plaats van een werkgever/werknemer-relatie – hoeft er volgens de Hoge Raad niet toe te leiden dat er geen sprake kan zijn van een arbeidsovereenkomst. De samenhang met andere omstandigheden kan er toe leiden dat de overeenkomst wel degelijk als arbeidsovereenkomst kwalificeert. En dat was hier het geval.
Aan twee omstandigheden geeft de Hoge Raad specifiek aandacht:
- De vrijheid om al dan niet op het werk te verschijnen of opdrachten te aanvaarden sluit op zichzelf het bestaan van een arbeidsovereenkomst niet uit. Van belang is immers ook wat geldt als de maaltijdbezorger wél verschijnt of een opdracht aanvaardt.
- De vrijheid voor de maaltijdbezorger om zich te laten vervangen is op zichzelf geen reden om aan te nemen dat geen sprake kan zijn van een arbeidsovereenkomst. In dit specifieke geval speelde mee dat in de praktijk nauwelijks van de vervangingsmogelijkheid gebruik werd gemaakt.
Wetgever aan zet?
Hoewel de uitspraak van de Hoge Raad extra duidelijkheid schept, zullen niet alle kwalificatievragen vanaf nu de wereld uit zijn. Of iemand als werknemer of als zelfstandige kwalificeert blijft een grijs gebied, en zeer casuïstisch. Daarnaast speelt op de achtergrond mee dat het onderwerp of iemand als werknemer of als zelfstandige zou moeten kwalificeren onderwerp is van een breder maatschappelijk debat. De Hoge Raad heeft dit ook met zoveel woorden erkend door naar de Nederlandse en Europese wetgever te verwijzen.
Dat het onderwerp hoog op de politieke agenda staat, weten we onder andere uit een brief van de Minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid aan de Tweede Kamer van 16 december 2022. In deze brief benoemt de Minister dat het kabinet van plan is de duidelijkheid over wie werknemer en wie zelfstandige is te vergroten door (onder meer) (i) de nadere invulling van de open norm “werken in dienst van” (het gezagscriterium), en (ii) de introductie van een rechtsvermoeden van een arbeidsovereenkomst. Wij houden deze ontwikkelingen in de gaten.
Meer weten?
Heb je vragen naar aanleiding van de uitspraak, of wil je weten of de uitspraak gevolgen heeft voor jouw organisatie of overeenkomst? Neem gerust contact met ons op, wij kijken graag met je mee.