Over deze stelling wordt al geruime periode gedebatteerd. Veel werknemers klinkt het als muziek in de oren, sommige werkgevers zullen ervan gruwelen, maar wat is de achterliggende gedachte? En wat is de kans dat het recht op onbereikbaarheid er in Nederland daadwerkelijk komt?
Onbereikbaarheid buiten werktijd
Het recht op onbereikbaarheid voor werknemers is het zeker zijn van ongestoorde privétijd. Initiatiefnemers van deze voorstellen menen dat werknemers het recht hebben om “offline” te zijn. Werknemers zouden gedurende bepaalde uren van de dag zich niet bezig moeten kunnen houden met digitale werkzaamheden. Dat betekent: geen e-mails, telefoontjes, of andere (digitale) werkzaamheden.
Doordat mensen altijd bereikbaar zijn, staan ze altijd aan. Hierdoor kunnen mensen stress ervaren. Uit onderzoek volgt dat de grootste en groeiende groep die stressverschijnselen ervaren jongeren tussen de 25 en 35 jaar oud zijn. Doordat vrijwel iedereen een telefoon van de zaak heeft, zijn werknemers op ieder moment van de dag bereikbaar. Uit schattingen blijkt dat wereldwijd gemiddeld 200 miljard e-mails pers dag worden verstuurd. Op 75% van deze berichten wordt binnen een uur gereageerd. Ook buiten werktijd wordt vrolijk doorgewerkt. Uit Brits onderzoek blijkt dat werknemers maar liefst een uur en een kwartier per dag in hun vrije dag aan (digitaal) werk besteden. Dit zou ertoe kunnen leiden dat werknemers minder goed loskomen van werk, meer druk en meer stress ervaren en minder rusttijd hebben. Bovendien volgt uit onderzoek van de Universiteit van Amsterdam dat werknemers (steeds meer) druk ervaren om (tijdig) te moeten reageren. Dit wordt ‘workplace telepressure’ genoemd.
Hoog tijd volgens de initiatiefnemers om hier paal en perk aan te stellen.
Corona
Bovendien heeft de coronacrisis ertoe geleid dat meer mensen thuiswerken. Hierdoor is de grens tussen werk en privé nog meer vervaagd. Uit onderzoek volgt dat werknemers hierdoor vaker over-en langer doorwerken. Het debat voor het recht op onbereikbaarheid is hierdoor in een stroomversnelling terecht gekomen.
Geen nieuw idee
Het recht op onbereikbaarheid is geen nieuwe idee. Al in 2017 opperde Lodewijk Asscher om het recht op onbereikbaarheid in Nederland in te voeren. De toenmalige minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid stelde: “Van hard werken wordt niemand ziek, maar van te hard werken wordt iedereen ziek”.
Wetsvoorstel Europese Unie
Het Europees Parlement heeft afgelopen maand gepleit voor een Europese wet die werknemers het recht geeft om buiten de werkuren offline te zijn zonder hier negatieve gevolgen van te ondervinden. Het wetsinitiatief is met maar liefst 472 stemmen voor (van de 681) aangenomen. Het Europees Parlement beschouwt het recht om offline te zijn als een grondrecht dat werknemers helpt om buiten de werkuren geen taken op te pakken die verband houden met hun werk.
Wetsvoorstel Nederland
De Nederlandse wet kent momenteel geen recht op onbereikbaarheid. In juli 2020 is het wetsvoorstel ‘Wet op het recht op onbereikbaarheid’ ingediend bij de Tweede Kamer. Het doel van het wetsvoorstel is dat werkgever en werknemer, als onderdeel van het arbobeleid, het gesprek voeren over de (on)bereikbaarheid buiten werktijd. De heer van Dijk, initiatiefnemer van het wetsvoorstel, stelt voor om de artikelen 3 en 5 van de Arbeidsomstandighedenwet dusdanig te wijzigen dat de werkgever binnen het arbeidsomstandighedenbeleid een beleid moet voeren waarin in ieder geval invulling moet worden gegeven aan het recht van de werknemer om buiten werktijd onbereikbaar te zijn voor werk gerelateerde zaken.. Daarnaast moet de werkgever als gevolg van deze wijziging in de RI&E vastleggen hoe de rusttijd wordt gewaarborgd. Het doel van het wetsvoorstel is dus dat werkgevers maatregelen nemen tegen de risico’s van nadelige gevolgen van het “altijd bereikbaar zijn”. Over dit wetsvoorstel moet nog debat gevoerd worden en gestemd worden.
Wetsvoorstel Frankrijk
In Frankrijk is het recht op onbereikbaarheid, het zogenoemde ‘droit à la décconexion’ al in 2017 verankerd in de wet. Bedrijven met meer dan 50 werknemers in dienst moeten afspraken maken over de mogelijkheid om onbereikbaar te zijn. Dit wetsartikel gaat niet zo ver dat werknemers een rechtstreeks recht hebben op onbereikbaarheid. Zij hebben “slechts” recht om via hun vertegenwoordiger te onderhandelen met de werkgever hoe het recht op onbereikbaarheid wordt ingevuld.
Intern bedrijfsbeleid
Zonder de wetgeving af te wachten hebben een aantal bedrijven in andere landen als Duitsland, Frankrijk, België en Luxemburg zelf maatregelen genomen voor hun werknemers om buiten werktijd onbereikbaar te zijn. De telecomprovider Orange heeft al sinds 2016 een cao afgesloten waarin werknemers het recht hebben om onbereikbaar te zijn. De drie grootste autobedrijven uit Duitsland, te weten; BMW, Daimler en Volkswagen hebben bedrijfsspecifieke regelingen over het recht op onbereikbaarheid. Zo zou Volkswagen zelfs als eerste bedrijf een interne regeling hebben aangenomen dat interne servers geen e-mails doorsturen naar individuele e-mail accounts tussen 18:15 en 07:00. Meerdere bedrijven hebben dit beleid opgevolgd. Zo heeft AXA Spanje een regeling dat werknemers het recht hebben om hun telefoon uit te zetten buiten werktijden. Ook de supermarktketen Lidl heeft bij onze zuiderburen al het interne emailverkeer tussen 18.00 en 07:00 gepauzeerd. Mails die in het weekend worden verstuurd, krijgen werknemers pas maandagochtend in de mailbox.
Afspraken over (on)bereikbaarheid in de cao
Werkgevers hoeven dus niet af te wachten tot de politiek een besluit neemt over het recht op onbereikbaarheid. Deze discussie kan ook gevoerd worden tussen werkgevers en werknemers en door de organisaties die hen vertegenwoordigen. Zo zijn inmiddels in meerdere cao’s afspraken gemaakt over het recht op onbereikbaarheid. In de cao voor gehandicaptenzorg is bijvoorbeeld bepaald dat de werkgever werknemers niet op hun roostervrije dagen mag storen. In de cao is opgenomen: “De werknemer heeft het recht om op een vrije dag onbereikbaar te zijn voor werk”. In andere cao’s zoals de cao-kinderopvang en de cao-VVT (cao- verpleeg-, thuiszorg en jeugdgezondheidszorg) zijn vergelijkbare bepalingen opgenomen.
Conclusie
Wordt de soep zo heet gegeten als deze wordt opgediend? Het antwoord daarop is nee. Werknemers hebben voorlopig nog geen (expliciet) recht op (digitale) onbereikbaarheid. Zowel het Nederlandse initiatiefwetsvoorstel als de Franse wetgeving stelt werknemers (slechts) in staat om met hun werkgever in gesprek te gaan over de mogelijkheid om onbereikbaar te zijn buiten werktijden. Deze wetgeving geeft de werknemers en de vakbonden en ondernemingsraden als het ware een tool om het gesprek met werkgevers aan te gaan in de hoop dat werkgevers zichzelf bewust worden van de impact die het altijd bereikbaar (moeten) zijn, heeft. Voor nu is het vooral afwachten hoe het voorstel door de Europese Commissie wordt ontvangen en verder wordt uitgewerkt. Wordt vervolgd…
Vragen? Neem gerust contact op met Alain Heunen.
